Natuurkundelessen Ontwerpen

2 Lesonderdelen

Praktijkboek

Het document hieronder geeft hoofdstuk 2 van het Praktijkboek natuurkundedidactiek – Natuurkundelessen ontwerpen.

Bronnen

voor verdere studie

2.2   Onderwerp inleiden

Onderwerp inleiden – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het inleiden van een onderwerp.

  • Walter Geerts & René van Kralingen (2018). Handboek voor leraren (2e druk) > 2.2 De beginsituatie (pp. 78-85) | 2.3 Leerdoelen (pp. 85-89). Bussum: Coutinho.
  • Robert Marzano & Wietske Miedema (2018). Leren in vijf dimensies, moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs (7e druk) > 2.5 Het driefasenmodel bij denken (pp. 78-102) | 2.6 Het driefasenmodel bij doen (pp. 102-112). Assen: Van Gorcum.
  • Martie Slooter (2019). De zes rollen van de leraar. Handboek voor effectief lesgeven (4e druk) > 6 De rol van de didacticus: het aanleren van kennis, vaardigheden en attitudes (pp. 112-169). Huizen: Pica.

Concept cartoons – De volgende publicaties geven meer informatie over (het ontwerpen van) een discussieposter in de vorm van een concept cartoon.

2.3   Leerstof aanbieden

Begrippen en regels – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het uitleggen van begrippen en regels.

  • Walter Geerts & René van Kralingen (2018). Handboek voor leraren (2e druk) > 3.2 Directe instructie: een lesmodel (pp. 108-100) | 3.3 Wat maakt een les effectief (pp. 111-114). Bussum: Coutinho.
  • Robert Marzano & Wietske Miedema (2018). Leren in vijf dimensies, moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs (7e druk) > Dimensie 2: Nieuwe kennis (en vaardigheden) verwerven en integreren (pp. 61-116) | 2.2 Wat is inhoudelijke kennis (pp. 64-71) | 2.5 Het driefasenmodel bij denken (pp. 78-102). Assen: Van Gorcum.
  • Sebo Ebbens & Simon Ettekoven (2015). Effectief leren, basisboek (4e druk) > 2 Directe instructie (pp. 45-92). Groningen: Noordhoff.
  • Twan Brouwers (Red.) (1995). Natuur- en scheikunde in de basisvorming, een praktische uitwerking in lesvoorbeelden > Van concreet naar formeel (p. 57) | Helpen onthouden: betekenis geven aan een begrip (p. 103) | Nieuwe grootheden en eenheden leren (p. 153). Zutphen: Thieme.

Concept maps – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het gebruik en de verschillende vormen van concept maps.

De volgende publicaties gaan in op de lespraktijk bij het gebruik van concept maps.

Voor het maken van concept maps is (vaak gratis) software beschikbaar, onder andere op de volgende website.

Vaardigheden – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het leren van vaardigheden. Zie ook hoofdstuk 7 voor de vaardigheidsontwikkeling bij onderzoeken en ontwerpen.

  • Robert Marzano & Wietske Miedema (2018). Leren in vijf dimensies, moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs (7e druk) > Dimensie 2: Nieuwe kennis (en vaardigheden) verwerven en integreren (pp. 61-116) | 2.3 Belangrijke vaardigheden op school (pp. 71-76) | 2.6 Het driefasenmodel bij doen (pp. 102-112). Assen: Van Gorcum.

2.4   Vragen stellen

Vragen stellen – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het stellen van vragen.

  • Walter Geerts & René van Kralingen (2018). Handboek voor leraren (2e druk) > 3.5 Vragen stellen (pp. 116-126). Bussum: Coutinho.
  • Sebo Ebbens & Simon Ettekoven (2015). Effectief leren, basisboek (4e druk) > 3 Vragen stellen (pp. 93-123). Groningen: Noordhoff.

De volgende boeken zijn een rijke bron van respectievelijk open vragen, concept cartoons, meerkeuzevragen en rangschikvragen.

  • Paul G. Hewitt (1998). Conceptual Physics (8th Edition). Reading, MA: Addison Wesley Longman.
  • Brenda Keogh & Stuart Naylor (2002). Concept cartoons in science education. Sandbach: Millgate House. Website: www.millgatehouse.co.uk
  • Eric Mazur (1997). Peer instruction – A user’s manual. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
  • Thomas L. O’Kuma, David P. Maloney & Curtis J. Hieggelke (2004). Ranking Task Exercises in Physics. London: Pearson Education.

Checkvragen – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over en gaan in op de lespraktijk bij het stellen van checkvragen, het geven van feedback en formatieve toetsing.

Formatieve toetsing – De toolkit op de SLO-website Formatief evalueren geeft handige instrumenten en documentatie die direct in de praktijk van klas en opleiding te gebruiken is. Op de website van Ecent staat een korte beschrijving van de toolkit. De twee artikelen gaan in op de in de toolkit gebruikte cyclus van formatief evalueren.

Peer Instruction – Voor het stimuleren van de begripsontwikkeling van leerlingen zijn de verschillenden soorten checkvragen een bruikbaar instrument. Eén van de manieren om checkvragen gestructureerd in te zetten is de methode van Peer Instruction. Het volgende stuk geeft achtergrondinformatie over deze methode.

Activerende vragenDe volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het stellen van activerende vragen.

De link hieronder geeft een video die het niet-vingers opsteken enigszins wil relativeren. Het doel is dat iedereen meedenkt met als middel zorgen dat iedereen een beurt kan krijgen.

Onderwijsleergesprek – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het voeren van een onderwijsleergesprek.

2.5   Demonstraties uitvoeren

Demonstraties – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het uitvoeren van demonstraties.

In de hieronder genoemde publicaties Showdefysica en ZAVO Physics staat een groot aantal ideeën voor demonstraties. Deze boeken zijn te bestellen op de website van de NVON. Ook de website van Tom Tit is goed bruikbaar voor het opdoen van ideeën.
De demonstraties in ShowdeFysica2 zijn zó beschreven dat fysische begripsvorming optimaal is en gericht op natuurwetenschappelijke vaardigheden, begripsontwikkeling of de charme van natuurkunde voor een groot publiek. Alle experimenten staan online met extra informatie die niet in het boek weergegeven is: filmpjes, leerlingmateriaal, concept cartoons en veel meer.

  • Ineke Frederik, Ed van den Berg, Leo te Brinke, Peter Dekkers, Wim Sonneveld, Wouter Spaan & Maarten van Woer­kom (2015). ShowdeFysica. Utrecht: NVON.
  • Ineke Frederik, Ed van den Berg, Leo te Brinke, Peter Dekkers, Freek Pols, Wim Sonneveld, Wouter Spaan, Norbert van Veen & Maarten van Woerkom (2017). Showdefysica2. Utrecht: NVON
  • Patrick Walravens (2010-2015). ZAVO Physics. Meppel: NVON.
  • Website NVON: www.nvon.nl
  • Website Tom Tit: www.tomtit.info

Demonstraties met niks – Demonstraties vragen meestal om speciale opstellingen die van tevoren moeten worden klaargezet en uitgeprobeerd, maar het kan ook al improviserend met niks… nou ja, vrijwel niks – zoals blijkt uit de artikelen hieronder.

Simulaties – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het gebruik van simulaties en de invloed van simulaties (applets) op de begripsvorming van leerlingen. Verwijzingen naar websites met computersimulaties zijn te vinden onder hoofdstuk 8 op deze website bij Leerboeken en multimediale leermiddelen.

Serious games – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het gebruik van serious games. Verwijzingen naar websites met serious games zijn te vinden onder hoofdstuk 8 op deze website bij Leerboeken en multimediale leermiddelen.

  • Martijn Koops (2017). Serious games. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 100-104). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
  • Website Ecent/ELWIeR: Serious games in het onderwijs in natuurwetenschappen | Auteur: Martijn Koops.
  • Martijn Koops (2017). Gamedidactiek. Het hoe en waarom van spellen in de les. Leusden: Didactica.

2.6   Samenwerken

Samenwerkend leren – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over samenwerkend leren.

  • Walter Geerts & René van Kralingen (2018). Handboek voor leraren (2e druk) > 3.6 Werkvormen voor samenwerkend leren (pp. 126-131). Bussum: Coutinho.
  • Sebo Ebbens & Simon Ettekoven (2015). Effectief leren, basisboek (4e druk) > 4 Een begin maken met samenwerkend leren (pp. 123-151). Groningen: Noordhoff.

Activerende werkvormen – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over en voorbeelden van activerende werkvormen.

  • Peter Dekkers & Wim Sonneveld (2017). Activerende werkvormen. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 79-84). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
  • Flokstra, J.H. (2006). Activerende werkvormen. Enschede: SLO.

2.7   Opgaven bespreken

Probleemoplossen – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over het bespreken van opgaven en probleemoplossen. Zie ook hoofdstuk 7 voor de vaardigheidsontwikkeling bij probleemoplossen.

  • Mirjam Venneker (2017). Probleemoplossen. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 255-269). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
  • Robert Marzano & Wietske Miedema (2018). Leren in vijf dimensies, moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs (7e druk) > 2.6 Het driefasenmodel bij doen (pp. 102-112) | 4.5 Problemen oplossen (pp. 183-187). Assen: Van Gorcum.

Opleidingsactiviteiten

Het eerste document hieronder geeft enkele suggesties voor opleidingsactiviteiten / opdrachten bij hoofdstuk 2 van het Praktijkboek natuurkundedidactiek. De documenten daaronder geven de werkbladen en de voorbeelduitwerking waarvan in enkele opdrachten sprake is.

Werkbladen

Hulpmiddelen