6 Begripsontwikkeling
Praktijkboek
Het document hieronder geeft hoofdstuk 6 van het Praktijkboek natuurkundedidactiek – Natuurkundelessen ontwerpen.
Bronnen
voor verdere studie
6.2 Leerlingdenkbeelden
Leerlingdenkbeelden – De volgende publicaties geven achtergrondinformatie over leerlingdenkbeelden.
- Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.) (2017). Handboek natuurkundedidactiek > 3 Begripsontwikkeling (pp. 113-164). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Keith Ross, Liz Lakin, Janet McKechnie & Jim Baker (2015). Teaching secondary science. Constructing meaning and developing understanding (4th edition) > Part III Knowledge and understanding: Difficult ideas (pp. 115-166). London & New York: Routledge.
- Rosalind Driver, Ann Squires, Peter Rushworth & Valerie Wood-Robinson (1994). Making Sense of Secondary Science – Research into Children’s Ideas. London: Routledge.
Leerstofopbouw – In het Handboek natuurkundedidactiek wordt in hoofdstuk 4 de mogelijke leerstofopbouw in de aan de examenprogramma’s havo/vwo ontleende leerstofdomeinen geschetst, met daarnaast aandacht voor domeinspecifieke leerlingdenkbeelden. Bij een deel van die leerstofdomeinen – mechanica, energie, trillingen en golven, elektriciteit en magnetisme, radioactiviteit en deeltjesfysica – wordt ook aandacht besteed aan de leerstofopbouw in het vmbo en de onderbouw havo/vwo.
- Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.) (2017). Handboek natuurkundedidactiek > 4 Leerstofdomeinen (pp. 165-254). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
6.3 Kracht, evenwicht en beweging
Leerlingdenkbeelden – De volgende publicaties gaan in op leerlingdenkbeelden in de mechanica.
- Ad Mooldijk (2017). Mechanica. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 166-177). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Kees Klaassen & Koos Kortland (2017). Domeinspecifieke begripsontwikkeling – Mechanica. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 154-158). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Dick van Genderen & Koos Kortland (1986). Mechanica onderweg. NVON-Maandblad 11(1), 23-25.
- Paulien Vegting (1986). Kracht – een moeilijk begrip. NVOX 11(11), 26-31.
- Paulien Vegting (1988). Zijn misconcepties “mis”concepties? NVON-Maandblad 13(4), 134-137.
- Cor van Huis, Bauke van Bolhuis & Ed van den Berg (1994). Heeft een boek energie? NVOX 19(5), 170-173.
- Paul Verhagen (1995). Krachten tekenen. NVOX 20(2), 79-82.
- Ed van den Berg & Cor van Huis (1998). Het tekenen van krachten. NVOX 24(1), 18-19.
- Karel Langendonck (2009). Misselijkmakende natuurkunde. NVOX 34(8), 350-352.
- Freek Pols (2015). Versnelling langs een helling. NVOX 40(4), 178-179.
- Kars Verbeek (2016). Transport tijdens een verhuizing – Concept-context les natuurkunde ‘Extreem transport’. NVOX 41(9), 492-493.
- Kim Blankendaal (2018). KIMspel (1) – Spelenderwijs inzicht in grafieken. NVOX 43(3), 126-127.
- Kim Blankendaal (2018). KIMspel (2) – Spelenderwijs inzicht in grafieken. NVOX 43(6), 290-291.
Begripstest – Met de volgende begripstests is het inzicht van leerlingen in kracht en beweging vast te stellen. De tests zijn vertaald vanuit het Engels, en zullen voor gebruik moeten worden aangepast aan de behandeling van het onderwerp in de lessen.
- Begripstest: Force Concept Inventory
- Begripstest:Mechanics Baseline Test
6.4 Elektrische schakelingen
Leerlingdenkbeelden – De volgende publicaties gaan in op leerlingdenkbeelden over elektrische schakelingen.
- Ad Mooldijk, Jan van der Veen & Marieke Snelder (2017). Elektriciteit en magnetisme. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 198-206). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Website Ecent/ELWIeR: Intuïtieve begrippen versus vakbegrippen | Auteur: Ad Mooldijk.
- Pieter Licht & Marco Snoek (1986). Elektriciteit in de onderbouw – Een inventarisatie van begrips- en redeneerproblemen bij leerlingen. NVON-Maandblad 11(11), 32-36.
- Ed van den Berg, Wim Grosheide, Jannie Breedijk & Anneke Schouten (1995). Misconcepties, elektriciteit, energie en basisvorming. NVOX 20(6), 257-260.
Rollenspel – Een rollenspel kan goed werken bij het inzichtelijk maken van de verschillen tussen spanning, stroom, energie en vermogen.
- Rollenspel: Schakelingen | Auteur: Ed van den Berg (Bron: Verslag WND-conferentie 2017).
Begripstest – Met de volgende begripstest is het inzicht van leerlingen in elektrische schakelingen vast te stellen. De test zal voor gebruik moeten worden aangepast aan de behandeling van het onderwerp in de lessen.
- Begripstest: Schakelingen | Auteur: Bart Alberts.
6.5 Arbeid, warmte en energie
Leerlingdenkbeelden – De volgende publicaties gaan in op leerlingdenkbeelden over arbeid, warmte en energie.
- Ton van der Valk (2017). Energie. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 177-190). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Ton van der Valk (1990). Energie in de basisvorming. In Kerst Boersma, Pieter Licht, Piet Lijnse & Wobbe de Vos (Red.), Begripsontwikkeling in het vak natuur- en scheikunde in de basisvorming. Enschede: SLO.
- Pieter Licht & Cor van Huis (1991). Energie in klas 4: een alternatieve aanpak. NVON-Maandblad 16(4), 125-129.
- Cor van Huis & Ed van den Berg (1993). Hé, de zon raakt op. NVON-Maandblad 18(1), 16-19.
- Cor van Huis, Bauke van Bolhuis & Ed van den Berg (1994). Heeft een boek energie? NVOX 19(5), 170-173.
- Ton van der Valk & Ineke Frederik (2001). Twee kernexperimenten rond temperatuur en warmte. NVOX 26(10), 534-537.
- Website Ecent/ELWIeR: Begripsproblemen rond warmte en temperatuur | Auteur: Ton van der Valk.
- Jan van Riswick (2019). “Is arbeid hetzelfde als energie?” NVOX 44(5), 270-271.
Begripstest – Met de volgende begripstest is het inzicht van leerlingen in energie en energieomzettingen vast te stellen. De test is Engelstalig, en zal voor gebruik moeten worden vertaald en aangepast aan de behandeling van het onderwerp in de lessen.
- Begripstest: Energy Concept Inventory
6.6 Deeltjesmodel en molecuultheorie
Leerlingdenkbeelden – De volgende publicaties gaan in op leerlingdenkbeelden over deeltjesmodel en molecuultheorie.
- Ad Mooldijk (2017). Deeltjesfysica. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 219-229). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Marjolein Vollebregt & Koos Kortland (2017). Domeinspecifieke begripsontwikkeling – Deeltjesmodel. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 158-164). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Website Ecent/ELWIeR: Is een element een stof? Auteur: Ton van Antwerpen.
- Website Ecent/ELWIeR: Voorzichtig met elementen | Auteur: Jan Hondebrink.
Begrips- en taalontwikkeling – Een mooi voorbeeld van de combinatie van begripsontwikkeling en taalontwikkeling (zie ook paragraaf 9.7 van het praktijkboek) bij de introductie van een deeltjesmodel is te vinden in de volgende reeks van vijf artikelen.
- Hein Bruijnesteijn (2014). Deeltjes, de Oude Grieken. NVOX 39(5), 234-235.
- Hein Bruijnesteijn (2014). Deeltjes (2): alles bestaat uit bolletjes. NVOX 39(6), 286-287.
- Hein Bruijnesteijn (2014). Deeltjes (3): bolletjes bewegen, trekken elkaar aan, stoten elkaar af. NVOX 39(7), 334-335.
- Hein Bruijnesteijn (2014). Deeltjes (4): als bolletjes steeds langzamer bewegen… NVOX 39(8), 394-395.
- Hein Bruijnesteijn (2014). Deeltjes (5): de bolletjes bewegen niet meer bij … oC? NVOX 39(10), 530-531.
6.7 Licht en beeldvorming
Leerlingdenkbeelden – De volgende publicaties gaan in op leerlingdenkbeelden over licht en beeldvorming.
- Jan van Riswick & Kars Verbeek (2017). Trillingen en golven. In Koos Kortland, Ad Mooldijk & Hans Poorthuis (Red.), Handboek natuurkundedidactiek (pp. 190-198). Amsterdam: Epsilon Uitgaven.
- Robert Bouwens & Gerrit Verkerk (1988). Begripsproblemen in de optica. NVON-Maandblad 13(9), 361-363.
Opleidingsactiviteiten
Het eerste document hieronder geeft enkele suggesties voor opleidingsactiviteiten / opdrachten bij hoofdstuk 6 van het Praktijkboek natuurkundedidactiek. De documenten daaronder geven de werkbladen en hulpmiddelen waarvan in enkele van de opdrachten sprake is.